सर्वसाधारण माहिती

बियाणे - एक दृष्टीक्षेप

प्रस्तावना-

बियाणे हा घटक पिकाचे उत्पादन व उत्पादकता वाढीमध्ये महत्वाचा आहे. संशोधनानुसार असे निदर्शनास आलेले आहे की, केवळ बियाणे या घटकामुळे उत्पादनात 20 ते 25 टक्क्यांची वाढ होते. पिकांच्या सुधारीत व संकरीत जाती विकसीत केल्यामुळे पिकांच्या उत्पादनात व उत्पादकतेमध्ये लक्षणिय वाढ होते. उदा. भात, ज्वारी, बाजरी, गहु, कापूस व भाजीपाला पिके इ.

बियाणे पुरवठा व नियोजन-

बियाणे पुरवठ्याचे नियोजन करताना पीकनिहाय पिकाखालील येणारे क्षेत्र, विद्यापीठाने निश्चित केलेली पीकनिहाय प्रतिहेक्टरी पेरणीसाठी वापरावयाची बियाणे मात्रा (seed rate) आणि केंद्र शासनाने निश्चित केलेले पीकनिहाय बियाणे बदल (SRR) या तीन बाबी विचारात घेतल्या जातात. त्यानुसार बियाण्याची प्रत्यक्ष गरज निश्चित केली जाते. शेतकऱ्यांना पुरवठा करावयाचे बियाणे प्रमाणित बियाणे किंवा सत्यता दर्शक बियाणे असते. महाबीज व राष्ट्रीय बीज निगम या सार्वजनिक संस्थांकडून प्रमाणित बियाणे तसेच खाजगी संस्थांकडून सत्यतादर्शक/ संशोधित वाणाचे बियाणे पुरवठा केला जातो..

बियाणे उपलब्धता

खरीप - 2020 (बियाणे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 सं. ज्वारी 34350 34935
2 सं. बाजरी 17850 18593
3 भात 218550 222685
4 मका 120000 129160
5 तूर 54688 55534
6 मूग 12600 12221
7 उडीद 17062 17135
8 भुईमूग 12000 12500
9 तीळ 383 480
10 सोयाबीन 1050000 1074885
11 कापुस 77900 123605
  एकुण 1615383 1701733
खरीप - 2021 (बियाणे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 सं. ज्वारी 37500 37952
2 सं. बाजरी 16250 16682
3 भात 223200 243266
4 मका 132600 133800
5 तूर 56875 57064
6 मूग 14175 15057
7 उडीद 23625 25564
8 भुईमूग 12000 12700
9 तीळ 481 481
10 सोयाबीन 1141875 1184341
11 कापुस 77400 99978
  एकुण 1735981 1826885

बियाणे उपलब्धता

रब्बी- 2020 (बियाणे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 र.ज्वारी 45150 45415
2 गहू 500000 501165
3 मका 48000 48220
4 हरभरा 504000 504480
5 करडई 1155 1355
  एकुण 1098305 1100635
रब्बी- 2021 (बियाणे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 र.ज्वारी 45150 47963
2 गहू 500000 503202
3 मका 48000 48390
4 हरभरा 504000 511715
5 करडई 1485 1547
  एकुण 1098635 1112817

बियाणे बदल दर

बियाणे बदल दर म्हणजे एका ठराविक ठिकाणी, हंगामात व पिकांमध्ये ठराविक क्षेत्रावर पेरणी करण्यासाठी बदलून वापरण्यात आलेली बियाणे मात्रा. केंद्र शासनाने निर्धारीत केलेले पिकनिहाय बियाणे बदल लक्षांक आणि साध्य बियाणे बदल दर यांची सन 20१७ ते २०२१ पर्यंतची माहिती खालीलप्रमाणे-(आकडे टक्केवारीत)

अ.क्र. पिक के. शा. लक्षांक साध्य बियाणे बदल दर
2017 2018 2019 2020 2021
1 सं. ज्वारी 100 100 100 100 100 100
2 सं. बाजरी 100 100 100 100 100 100
3 भात 35 47 47 48 48 48
4 मका 35 100 100 100 100 100
5 तूर 35 20 35 34 35 34
6 मूग 35 16 20 20 21 22
7 उडीद 35 36 35 35 37 38
8 भुईमूग 35 2 2 2 3 2
9 तीळ 35 53 50 49 50 53
10 सोयाबीन 35 30 35 35 35 34
11 बी.टी. कपाशी 100 100 100 100 100 100
12 र.ज्वारी 50 20 16 20 20 21
13 गहू 35 37 40 40 42 40
14 हरभरा 35 33 38 38 36 35
15 करडई 35 35 35 40 40 45